In een wereld waarin digitale betalingen de norm worden, experimenteren steeds meer centrale banken met een revolutionair concept: de Central Bank Digital Currency, oftewel CBDC. Denk aan een digitale euro, een digitale dollar of yuan — geld uitgegeven door een centrale bank, maar volledig digitaal.
Maar wat betekent dat precies? En waarom kijken sommige mensen er reikhalzend naar uit, terwijl anderen er juist met argwaan naar kijken?
In deze blog leggen we uit:
-
Wat CBDC’s zijn
-
Hoe ze werken
-
Wat de voordelen zijn
-
En waarom ze óók zorgen baren
Wat is een CBDC?
Een Central Bank Digital Currency (CBDC) is digitale valuta die wordt uitgegeven en gegarandeerd door een centrale bank — zoals de Europese Centrale Bank of de Amerikaanse Federal Reserve.
Het is dus géén cryptomunt zoals Bitcoin of Ethereum, en ook géén commerciële banktegoed zoals het saldo op je betaalrekening. Het is digitaal centraal bankgeld. Net als contant geld, maar dan volledig digitaal.
Er zijn twee hoofdtypes:
Retail-CBDC
Voor consumenten zoals jij en ik. Iedereen zou toegang kunnen krijgen tot een digitale portemonnee bij de centrale bank, waar digitale euro’s of dollars in staan.
Wholesale-CBDC
Voor gebruik tussen banken en financiële instellingen. Dit type CBDC is vooral gericht op het moderniseren van grootschalige transacties.
In deze blog focussen we vooral op de retailvariant — omdat die direct gevolgen heeft voor ons dagelijks leven.
Waarom overwegen centrale banken een CBDC?
Afnemend gebruik van contant geld
In veel landen wordt steeds minder met cash betaald. Centrale banken zoeken een alternatief waarmee burgers nog steeds toegang hebben tot “veilig” publiek geld.
Verlies van monetair soevereiniteit
Als Big Tech-bedrijven (denk: Meta met Libra, Apple Pay, PayPal) en stablecoins het betalingsverkeer overnemen, dreigt de centrale bank haar invloed te verliezen.
Technologische innovatie
CBDC’s kunnen het financiële systeem sneller, efficiënter en veiliger maken, vooral in landen waar bankinfrastructuur ontbreekt.
Betere controle over monetair beleid
In theorie kunnen CBDC’s worden gebruikt om gerichter economisch beleid te voeren — denk aan het direct uitbetalen van steun (helicopter money) aan burgers.
✅ Mogelijke voordelen van CBDC’s
-
Betrouwbaarheid – Digitale valuta gegarandeerd door de centrale bank (niet afhankelijk van commerciële banken).
-
Financiële inclusie – Toegang tot geld en betalingen zonder bankrekening.
-
Snelle betalingen – Transacties kunnen direct en 24/7 plaatsvinden.
-
Veiligheid – Minder risico op bankfaillissementen of systeemstoringen.
-
Transparantie – Betalingsstromen kunnen beter gevolgd worden (voor belasting- of misdaadbestrijding).
Waarom zijn sommige mensen huiverig voor CBDC’s?
Hoewel CBDC’s veel voordelen bieden, zijn er ook fundamentele zorgen. Hieronder de belangrijkste bezwaren:
Privacy en toezicht
Het grootste bezwaar is dat een CBDC — afhankelijk van de technische vorm — centrale banken directe inzage geven in wie wat betaalt aan wie. Anonieme betalingen zoals bij contant geld zouden verdwijnen.
Veel critici vrezen dat CBDC’s een opstap zijn naar een surveillancemaatschappij, waarin elke aankoop kan worden gevolgd, opgeslagen en geanalyseerd.
Controle over uitgaven
In theorie kan een overheid via een CBDC betalingen beperken of blokkeren. Denk aan:
-
Tijdslimieten op geld (bijv. geld dat vervalt als je het niet uitgeeft)
-
Bepalingen over waaraan je geld mag besteden
-
Selectieve bevriezing van tegoeden
Hoewel dat nu misschien ondenkbaar lijkt, vrezen tegenstanders dat de infrastructuur die zulke maatregelen kán ondersteunen gevaarlijk is als ze in verkeerde handen vallen.
Centralisatie van macht
CBDC’s verschuiven financiële macht van commerciële banken naar centrale banken. Als burgers massaal geld bij de centrale bank stallen, zou dit kunnen leiden tot ontwrichting van het traditionele bankensysteem.
Risico op programmeerbaar geld
Sommige voorstellen voor CBDC’s bevatten het concept van “programmeermatig geld”: geld dat z’n werking verliest buiten bepaalde voorwaarden. Dat roept ethische vragen op over autonomie en financiële vrijheid.
Internationale machtspolitiek
Landen zoals China zijn al vergevorderd met de digitale yuan. Sommigen vrezen dat autoritaire regimes CBDC’s gebruiken als machtsinstrument — en dat dit model wereldwijd navolging krijgt.
Wat doet Europa?
De Europese Centrale Bank (ECB) onderzoekt sinds 2020 de invoering van een digitale euro. In 2023 begon de “voorbereidingsfase” voor mogelijk testen en ontwikkeling.
De ECB belooft:
-
Privacy te waarborgen
-
Geen “programmeerbaar geld”
-
Samenwerking met banken en burgers
Toch blijven veel details nog vaag. Privacywaakhonden, politici en burgers volgen het proces kritisch.
Wat is de digitale euro precies?
De digitale euro is de beoogde Central Bank Digital Currency (CBDC) van de Europese Centrale Bank (ECB). Het idee is dat Europese burgers, bedrijven en overheden naast contant geld en bankrekeningen ook toegang krijgen tot een digitale vorm van de euro, uitgegeven door de ECB zelf.
Het zou geen cryptomunt zijn, en ook geen vervanging van cash, maar een aanvulling op bestaande betaalmiddelen. Denk aan het gebruik van een app of een digitale portemonnee waarin je direct digitale euro’s kunt beheren, zonder afhankelijk te zijn van een commerciële bank.
De ECB benadrukt dat de digitale euro:
-
Vrij beschikbaar moet zijn voor iedereen in de eurozone
-
Snel, gebruiksvriendelijk en veilig moet zijn
-
Niet bedoeld is om commerciële banken buitenspel te zetten
-
In lijn moet zijn met Europese waarden zoals privacy, inclusie en soevereiniteit
Veel gestelde vragen over de Digitale Euro
Hoe zit het met privacy?
Privacy is een heet hangijzer bij de invoering van de digitale euro. Volgens de ECB moet de digitale euro net zo privé mogelijk zijn als cash — zonder volledig anoniem te zijn.
De bank stelt dat zij niet zal weten wat mensen kopen of waar zij betalen. In plaats daarvan zouden betalingsgegevens alleen toegankelijk zijn voor de betalingsaanbieders (zoals banken), vergelijkbaar met hoe het nu werkt met pintransacties. Er wordt gesproken over “offline betalingen” die mogelijk zelfs volledig anoniem kunnen zijn — vergelijkbaar met het geven van contant geld.
Toch is er scepsis. Critici vrezen dat de digitale infrastructuur onbedoeld tóch mogelijkheden biedt voor surveillance of restrictie. Transparantie over de technische en juridische opzet zal daarom cruciaal zijn om vertrouwen te winnen.
Wat zijn de politieke discussies als het gaat om de digitale euro?
De digitale euro raakt aan fundamentele vragen over macht, geld en democratie. Binnen het Europees Parlement en onder burgers leven zorgen over:
-
Wie toegang heeft tot de data
-
Of de ECB te veel macht krijgt ten koste van nationale instellingen
-
De rol van Big Tech in de uitvoering
-
Het risico op programmeerbaarheid van geld
Er zijn voorstellen om wetgeving te verankeren die programmeerbaar geld uitsluit, zodat digitale euro’s net als contant geld zonder voorwaarden kunnen worden gebruikt. Ook wordt gepraat over limieten op hoeveel digitale euro’s burgers mogen aanhouden, om het traditionele banksysteem niet te verstoren.
Wanneer komt de digitale euro?
De ECB bevindt zich nu (2025) in de zogeheten voorbereidingsfase. Deze loopt tot eind 2025. In deze fase worden technische keuzes gemaakt, proefprojecten opgezet en juridische kaders uitgewerkt.
De uiteindelijke beslissing om een digitale euro daadwerkelijk te lanceren wordt pas in 2026 of later verwacht. Het zou daarna nog enkele jaren kunnen duren voordat de munt beschikbaar is voor het brede publiek.
Conclusie: tussen innovatie en risico
CBDC’s zijn zonder twijfel een grote financiële innovatie. Ze kunnen zorgen voor meer veiligheid, snelheid en inclusiviteit in het betaalverkeer. Tegelijkertijd zijn ze ook een fundamentele verandering in de manier waarop we met geld omgaan.
De kernvraag is: vertrouwen we erop dat overheden en centrale banken deze macht op een verantwoordelijke manier zullen gebruiken?
Zolang er nog veel onduidelijkheid is over de technische invulling, privacybescherming en wetgeving, blijft waakzaamheid essentieel. Want hoe handig digitaal geld ook is — vrijheid, anonimiteit en autonomie zijn net zo belangrijk.